Geen zilver maar brood

Hendrik Jans van der Meulen past aan de ene kant wel, en aan de andere kant niet in deze zilverreeks. Dat zit zo. Hij past wel, omdat Hendrik Jans van der Meulen de feitelijke naamgever is van de huidige Jouster ‘zilverfamilie’ Van der Meulen. En weer niet, omdat hij helemaal niets had met zilver, maar bakker was in Drachten. Geen zilver dus, maar brood. Hij kwam echter wel heel dicht aan het zilver, omdat Hendrik Jans van der Meulen op 24 juni 1848 trouwde met de uit Joure afkomstige Antje Olivier Brunings, niet alleen dochter van zilversmid Ype Staak Brunings, maar ook de zus van Christiaan Jacob Brunings, de man die de zilversmederij te Joure groot maakte. Wel naamgever, geen zilversmid, toch een belangrijke schakel.

Zesde kind

Hendrik Janszoon van der Meulen is het zesde en jongste kind van Jan Bieuwes van der Meulen en Fokjen Tjeerdsdochter Leistra. Hij wordt geboren op 17 november 1824. Vader Jan Bieuwes is houtzaagmolenaar, waarschijnlijk te Drachten. De andere kinderen zijn Ickjen Jansdochter, geboren op 22 juni 1811, Bieuwe Janszoon, geboren op 7 december 1816 en overleden op 13 januari 1886, Tjeerd Janszoon, geboren op 4 februari 1816, Joukjen Jansdochter, ter wereld gekomen op 5 mei 1818 en Hinke Jansdochter, die voor februari 1835 al overleed. Hendrik Jans groeit op en maakt dan, waarschijnlijk als jongeman van net in de twintig, kennis met de evenoude Antje Olivier Brunings. Zij werd op 3 juni 1824 in Joure geboren als vijfde kind van zilversmid Ype Staak Brunings en Rigtje Koopmans. Ze trouwen, zoals hierboven al aangegeven, op 24 juni 1848. Hendrik is opgeleid als bakker, en het echtpaar heeft in Drachten een bakkerij. Het gaat hen goed, want Hendrik heeft er onder meer als knecht Willem Jan Zuidema.

Leed

Het is een druk gezin, want Antje schenkt Hendrik vijf kinderen. Ype Staak (geboren 19 november 1849) is de oudste. Hij is vernoemd naar zijn grootvader maar volgt het vak van zijn vader en wordt later bakker in Echtenerbrug. Bieuwe Hendriks is de tweede zoon, geboren op 12 februari 1854. Hij wordt nauwelijks een half jaar oud en sterft op 7 augustus 1854. Dan volgen nog Jan Hendrikus op 14 oktober 1855, en de dochters Hinke (8 mei 1857) en Rigtje (29 maart 1859). Het overlijden van baby Bieuwe zorgt voor groot verdriet bij Hendrik en Antje. Ondanks de drie kinderen die na het overlijden van Bieuwe nog worden geboren en oudste zoon Ype Staak kan Hendrik zijn draai niet meer vinden. Hij raakt aan de drank, en dat veroorzaakt grote spanningen in het gezin. Hendrik overlijdt op 5 oktober 1861, en laat echtgenote Antje achter met vier kinderen. Antje hertrouwt twee jaar later met bakkersknecht Willem Jan Zuidema, die elf jaar jonger is dan zijn vrouw. Ze krijgen nog twee kinderen, van wie alleen de zoon, Jan Willem Zuidema (23 mei 1866 geboren), overleeft. Saillant is dat deze Jan Willem door zijn huwelijk met Johanna de Jong later niet alleen Jan Hendrikus van der Meulen (zoon uit het eerste huwelijk van zijn moeder) als halfbroer heeft. Jan Hendrikus trouwt met Jacoba de Jong, een zus van Johanna. De mannen zijn dus ook zwagers.

Molenaar

De op 37-jarige leeftijd overleden Drachtster bakker Hendriks Janszoon van der Meulen geeft dus zijn naam aan de huidige Jouster zilverfamilie. De relatie met de zilversmederij loopt via zijn echtgenote Antje Olivier Brunings. Na haar tweede huwelijk met Willem Jan Zuidema blijft zoon Jan Hendrikus uit haar eerste huwelijk niet thuis in Drachten. Hij gaat als jongetje van een jaar of acht naar Joure, en wordt daar opgevoed door zijn oom en zilversmid Christiaan Jacob Brunings, getrouwd met Simkje Knaap. Het echtpaar is kinderloos. Bij hen groeit Jan Hendrikus op, en erft na het overlijden van deze ‘Oom Brunings’ de zilversmederij en een voor die tijd groot vermogen. Dat is inderdaad heel wat anders dan de molenaarsfamilie Van der Meulen uit Drachten. Want ook de grootvader van Hendrik Jans (Bieuwe Janszoon van der Meulen, 23 februari 1787 – 18 januari 1830) had als beroep eekmolenaar. Het is trouwens deze Bieuwe Janszoon die in 1812 de naam Van der Meulen als familienaam aanneemt. Begrijpelijk, want in deze Napoleontische tijd wordt het begrip ‘achternaam’ ingevoerd, naar Frans model. Onder het regime van koning Lodewijk Napoleon, eerste koning van Nederland en broer van de Franse keizer Napoleon, de beroemde kleine man met de driekantige steek en gevreesd veldheer, moest elke Nederlandse ingezetene voorzien zijn van een achternaam. Voor 1812 hadden de mensen die niet: het was Maarten Harpertszoon, Johanna Willemsdochter enzovoorts. Bedenk dan maar eens wat. Veel mensen vertaalden hun beroep naar een passende achternaam: Van der Meulen of Van der Molen, beroep molenaar, Bakker, Backer of De Bakker, Dokter, Slager, enfin, u kent er in uw omgeving vast ook de nodige. De eerst bekende uit het geslacht Van der Meulen is Beeuwe Jans(zoon), geboren rond 1707, afkomstig uit Suameer, die getrouwd is met Lolkjen Jorrits. Hun zoon Jan Bieuwes (geboren op 18 oktober 1732) heeft als beroep eek- en houtzaagmolenaar en is zo de overgrootvader van Hendriks Jans(zoon) van der Meulen die met Antje Olivier trouwde.

Oom

Voor het zilververhaal verlaten wij nu de Van der Meulens in Drachten en maken de stap naar de Jouster Brunings. De centrale figuur is ‘oom Brunings’, Christiaan Jacob Brunings, de oudste broer van Antje Olivier Brunings, geboren op 27 februari 1816. Hij voedt de achtjarige zoon van zijn zus Antje uit haar eerste huwelijk, Jan Hendrikus van der Meulen, samen met zijn vrouw Simkje Knaap op. Oom Brunings, van Duitse herkomst, is wat het zilver betreft de centrale figuur in de familie Brunings – Van der Meulen.